Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang trở thành một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là với giới trẻ Việt Nam. Tại hội thảo InnovaConnect với chủ đề "Phòng chống tác hại của thuốc lá mới: Bằng chứng khoa học và kinh nghiệm tại Việt Nam và trên thế giới," các chuyên gia quốc tế đã nhấn mạnh về những tác động nguy hiểm của các sản phẩm này. Hội thảo do Quỹ VinFuture phối hợp cùng Trường Đại học Y tế công cộng (ĐHYTCC) tổ chức, thu hút sự tham gia của gần 500 chuyên gia trong và ngoài nước.
GS. Hoàng Văn Minh, Hiệu trưởng Trường ĐHYTCC, trình bày một nghiên cứu ngẫu nhiên được thực hiện từ tháng 10 đến tháng 12/2023 trên 3.801 học sinh từ lớp 6 đến lớp 12 tại 11 tỉnh thành. Kết quả cho thấy 96,2% học sinh nhận biết về sự tồn tại của thuốc lá điện tử, trong đó 14% đã thử sử dụng và 7% đang sử dụng thường xuyên trong 30 ngày qua. Đối với thuốc lá nung nóng, tỷ lệ học sinh biết đến là 37,8%, với 1,8% đã thử và 1% đang sử dụng.
Những con số này đặc biệt đáng lo ngại khi so sánh với tỷ lệ sử dụng thuốc lá truyền thống. Điều này cho thấy rằng dù các chiến dịch chống thuốc lá truyền thống đã đạt được thành công nhất định, thì các sản phẩm mới này lại đang mở ra cánh cửa cho một thế hệ mới tiếp cận nicotine.
GS. Minh bày tỏ sự lo ngại về việc sử dụng thuốc lá điện tử và nung nóng trong giới trẻ. "Việc nghiện chất nicotine từ các sản phẩm này có thể dẫn đến sự chuyển đổi sang sử dụng thuốc lá truyền thống trong tương lai, gây ra sự gia tăng đáng kể về tỉ lệ nghiện nicotine," ông Minh nhấn mạnh. Ông cũng cảnh báo rằng nếu không có hành động quyết liệt, Việt Nam có thể phải đối mặt với một cuộc "đại dịch" thuốc lá mới, với tác động còn lớn hơn cả thuốc lá truyền thống.
Các công ty thuốc lá không chỉ dựa vào chiến lược quảng bá truyền thống, mà còn sử dụng những chiêu trò tinh vi để tiếp cận giới trẻ. PGS. Becky Freeman từ Trường Y tế Công cộng, Đại học Sydney (Úc), nhận định rằng các tập đoàn thuốc lá đang tận dụng triệt để mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến để tạo dựng hình ảnh "thời thượng" và "an toàn" cho thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.
Các hình ảnh quảng cáo đẹp mắt, sự xuất hiện của người nổi tiếng cùng những tuyên bố sai lệch về độ an toàn đã thu hút một lượng lớn thanh thiếu niên tiếp cận với các sản phẩm này. Những lời mời gọi "không độc hại", "ít nguy cơ" và "phù hợp với lối sống hiện đại" đang tạo ra ảo giác sai lầm về tính an toàn của thuốc lá điện tử và nung nóng. Trên thực tế, các sản phẩm này vẫn chứa nicotine, một chất gây nghiện mạnh mẽ, và có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.
Bà Bungon Ritthiphakdee, Giám đốc Điều hành Trung tâm Quản trị và Kiểm soát thuốc lá toàn cầu (GGTC, Thái Lan), cảnh báo rằng sự bùng phát của các sản phẩm thuốc lá mới này có thể tạo ra một thế hệ mới nghiện nicotine. "Nếu không được kiểm soát, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng sẽ là nguyên nhân gây ra một cuộc khủng hoảng sức khỏe toàn cầu mới”.
Các chuyên gia nhất trí rằng Việt Nam cần có những biện pháp quyết liệt và ngay lập tức để ngăn chặn sự lan rộng của các sản phẩm thuốc lá mới. GS. Hoàng Văn Minh khẳng định rằng các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng là yếu tố then chốt trong việc giảm thiểu sự hiểu lầm về tính an toàn của thuốc lá điện tử và nung nóng. Ông Minh chia sẻ, "Việc thay đổi quan điểm từ việc coi hút thuốc là 'ngầu' sang việc nhận thức rõ các rủi ro sức khỏe có thể giúp giảm đáng kể tỷ lệ sử dụng trong giới trẻ.”
Cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá điện tử và nung nóng là giải pháp mà nhiều quốc gia đã lựa chọn. Singapore là một trong những ví dụ điển hình, khi họ đã quyết định áp dụng lệnh cấm toàn diện để bảo vệ thế hệ trẻ. Bà Bungon Ritthiphakdee cho biết: "Chính phủ Singapore nhận thấy sự nguy hiểm của thuốc lá mới đối với tương lai của thế hệ trẻ, nên họ đã quyết định hành động quyết liệt."
Tại Úc, PGS. Becky Freeman chia sẻ rằng một trong những biện pháp hiệu quả để kiểm soát việc sử dụng thuốc lá điện tử là chỉ cho phép bán sản phẩm này tại các hiệu thuốc với các quy định nghiêm ngặt. "Giới trẻ không thể dễ dàng mua thuốc lá điện tử tại các cửa hàng tiện lợi nữa, điều này đã giúp giảm đáng kể tỷ lệ sử dụng trong nhóm tuổi vị thành niên," bà nói.
Việt Nam cũng có thể học hỏi từ các quốc gia này để xây dựng một chiến lược toàn diện. Cần kết hợp giữa các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt, bao gồm cấm quảng cáo trên mạng xã hội và hạn chế điểm bán hàng, cùng với việc giáo dục cộng đồng về tác hại của các sản phẩm thuốc lá mới. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể ngăn chặn nguy cơ bùng phát một thế hệ nghiện nicotine mới và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
