Theo Phó cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế), Việt Nam đã đạt mức sinh thay thế (TFR: 2,09 con/phụ nữ) từ năm 2006. Tuy nhiên, trong hai thập kỷ qua, mức sinh thay thế vẫn chưa thực sự ổn định. Ở khu vực thành thị, mức sinh đã giảm sâu dưới mức sinh thay thế, dao động trong khoảng 1,7 - 1,8 con/phụ nữ.
Đáng chú ý, mức sinh tại khu vực nông thôn cũng giảm mạnh, từ 2,2 - 2,3 con/phụ nữ năm 2019 xuống còn 2,07 con/phụ nữ vào năm 2023 – mức thấp nhất từng ghi nhận.
Dự báo quy mô dân số theo các giả thiết về mức sinh
Việt Nam dự báo quy mô dân số theo ba kịch bản mức sinh:
- Mức sinh thấp: Nếu mức sinh giảm dần từ 2,09 con/phụ nữ năm 2019 xuống 1,85 con/phụ nữ vào năm 2069, dân số sẽ giảm đáng kể.
- Mức sinh trung bình: Với nỗ lực duy trì mức sinh thay thế, mức sinh dự kiến đạt 2,01 con/phụ nữ vào cuối giai đoạn 2069.
- Mức sinh cao: Nếu mức sinh tăng trở lại, Việt Nam có thể duy trì mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ) vào năm 2069.
Theo nghiên cứu phương án trung bình, quy mô dân số Việt Nam năm 2029 dự kiến đạt 104,5 triệu người, năm 2039 là 110,8 triệu người, và đến năm 2069 đạt 116,9 triệu người. Tuy nhiên, tỷ lệ tăng dân số hàng năm, từ mức 0,93% giai đoạn 2019 - 2024, được dự báo sẽ tiếp tục giảm, tiến đến trạng thái "dừng tăng trưởng" trong giai đoạn 2064 - 2069.
Mức sinh giảm không chỉ ảnh hưởng đến quy mô dân số mà còn dẫn đến mất cân bằng cơ cấu tuổi. Tỷ lệ trẻ em dưới 15 tuổi giảm, trong khi tỷ trọng người cao tuổi gia tăng. Điều này sẽ làm suy giảm lực lượng lao động, tạo áp lực lớn lên hệ thống an sinh xã hội, đặc biệt khi tuổi thọ trung bình của người Việt Nam tăng nhanh.
Từ năm 2019, dân số Việt Nam đạt 96 triệu người và chính thức vượt mốc 100 triệu người vào năm 2023. Việt Nam hiện là quốc gia đông dân thứ ba tại Đông Nam Á (sau Indonesia và Philippines) và đứng thứ 15 thế giới. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng dân số đang giảm dần, trong khi mức sinh liên tục đi xuống trong những năm gần đây.
Những diễn biến này đòi hỏi các chính sách dân số phải tập trung ổn định mức sinh thay thế và cân bằng cơ cấu dân số để đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai.
