Việc nâng cấp hơn 1.100 km lên 6 làn xe sẽ giúp tăng tốc độ lưu thông lên 120 km/h, cải thiện an toàn giao thông và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
Theo quy hoạch, tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông kéo dài từ cửa khẩu Hữu Nghị (Lạng Sơn) đến TP Cà Mau (Cà Mau) với tổng chiều dài khoảng 2.055 km, chiếm 22% tổng mạng lưới cao tốc cả nước. Quy mô toàn tuyến dao động từ 6 đến 12 làn xe. Hiện nay, 1.206 km đã được đưa vào khai thác, 834 km còn lại đang trong quá trình thi công.
Dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017 - 2020 gồm 11 dự án thành phần, tổng chiều dài 654 km với quy mô 2 - 6 làn xe. Đến nay, tất cả các đoạn đều đã hoàn thành, trong đó đoạn Cao Bồ - Mai Sơn sẽ mở rộng từ 4 lên 6 làn xe vào năm 2026, đoạn Cam Lộ - La Sơn cũng được nâng từ 2 lên 4 làn xe trong cùng thời gian.
Giai đoạn 2021 - 2025, tuyến cao tốc này có thêm 12 dự án thành phần, tổng chiều dài 721 km, chủ yếu được đầu tư theo quy mô 4 làn xe hạn chế. Theo quyết định của Quốc hội, 1.178 km trên tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông hiện nay vẫn đang khai thác với quy mô này.
Bộ Xây dựng đánh giá rằng định hướng phát triển kinh tế - xã hội hiện nay đã có nhiều thay đổi so với thời điểm phê duyệt chủ trương đầu tư. Dự báo nhu cầu vận tải sẽ tăng mạnh trong thời gian tới, trong khi nguồn lực không còn là rào cản lớn. Do đó, việc đầu tư mở rộng toàn tuyến để tạo một hệ thống giao thông đồng bộ, hiện đại trở nên cấp thiết.
Thực tế cho thấy, các đoạn cao tốc 4 làn xe nhưng không có làn dừng khẩn cấp liên tục đã gây ra nhiều bất cập trong quá trình khai thác. Bộ Công an cũng từng cảnh báo rằng khi xảy ra sự cố hoặc tai nạn, lực lượng chức năng gặp khó khăn trong việc tiếp cận hiện trường để xử lý, dẫn đến nguy cơ ùn tắc kéo dài và tai nạn liên hoàn. Vì vậy, cần có lộ trình nâng cấp các tuyến chưa đạt tiêu chuẩn để đảm bảo an toàn giao thông.
Các đoạn tuyến đã hoàn thành hoặc đang thi công hiện chỉ cho phép khai thác với tốc độ tối đa 90 km/h. Nếu mở rộng theo quy mô tiêu chuẩn, tốc độ có thể nâng lên 120 km/h. Việc này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian di chuyển mà còn giảm đáng kể chi phí vận hành, mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn.
Bộ Xây dựng cho rằng phương án mở rộng lên 6 làn xe mang lại nhiều lợi ích hơn so với việc chỉ hoàn thiện 4 làn xe theo thiết kế ban đầu. Do đó, kiến nghị mở rộng trước mắt tập trung vào đoạn Hà Nội - TP.HCM với chiều dài khoảng 1.144 km, tổng mức đầu tư sơ bộ khoảng 152.135 tỉ đồng. Các đoạn Mỹ Thuận - Cần Thơ - Cà Mau dài 149 km, do nhu cầu vận tải chưa quá lớn và điều kiện thi công khó khăn, sẽ được tách thành dự án riêng.
Lợi thế của việc mở rộng trong giai đoạn này là có thể tận dụng quỹ đất đã giải phóng mặt bằng, đồng thời sử dụng hệ thống máy móc, nhân lực và lán trại sẵn có tại công trường để đẩy nhanh tiến độ. Tuy nhiên, trong quá trình thi công, một số hạng mục có thể bị ảnh hưởng cục bộ, dẫn đến ý kiến trái chiều từ dư luận do việc điều chỉnh quy hoạch khi một số đoạn vừa hoàn thành.
Bộ Xây dựng cũng nhấn mạnh rằng nếu mở rộng khi lưu lượng giao thông tăng cao trong tương lai, việc thi công sẽ gặp nhiều khó khăn hơn. Do đó, đây là thời điểm thích hợp để triển khai.
Hiện cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2 vẫn đang trong quá trình thi công. Nếu bổ sung thêm nguồn vốn để mở rộng lên 6 làn xe, tổng mức đầu tư sẽ tăng đáng kể, cần có sự điều chỉnh chủ trương của Quốc hội.
Bộ Xây dựng kiến nghị Thủ tướng Chính phủ báo cáo Quốc hội về chủ trương đầu tư mở rộng cao tốc Bắc - Nam phía Đông, đồng thời đề xuất áp dụng cơ chế đặc thù để đẩy nhanh tiến độ, như:
Cho phép chỉ định thầu đối với các gói thầu tư vấn và xây lắp, ưu tiên đơn vị từng tham gia thi công tuyến này trước đây.
Bỏ quy trình cấp phép khai thác mỏ vật liệu xây dựng, giúp giảm bớt thủ tục hành chính.
Triển khai đồng thời các bước lập dự án, thiết kế kỹ thuật, dự toán và hồ sơ mời thầu.
Dự kiến, Bộ Chính trị sẽ xem xét chủ trương đầu tư vào tháng 4-2025. Sau đó, Quốc hội sẽ phê duyệt vào tháng 6-2025, cho phép khởi công dự án vào quý IV-2025. Nếu đúng tiến độ, khoảng 23.000 - 35.000 tỉ đồng sẽ được giải ngân trong năm 2025, phần còn lại được giải ngân trong giai đoạn 2026 - 2027.
